Chemioterapia: co to jest i kiedy jest wykonywana
Termin „chemioterapia” dosłownie oznacza leczenie związkami chemicznymi. Termin ten może obejmować większość metod leczenia, ale z biegiem czasu termin chemioterapia stał się synonimem chemioterapii raka i jest używany w tym znaczeniu zarówno w języku popularnym, jak i technicznym
Chemioterapia jest, obok chirurgii i radioterapii, jedną z trzech „klasycznych” metod leczenia raka, które do dziś są podstawą opieki onkologicznej
Spośród trzech rodzajów leczenia chemioterapia była ostatnią (pierwsze wstrzyknięcie, potem eksperymentalne, środka chemioterapeutycznego przeprowadzono 28 grudnia 1947 r.) i jest obecnie standardową praktyką w leczeniu chorób nowotworowych , naukowo akceptowana i szeroko zadomowiona w terapeutycznym arsenale onkologów.
Jednak nadal pozostaje to dramatyczne wydarzenie dla pacjenta przygotowującego się do stawienia czoła temu nowemu doświadczeniu, zarówno dlatego, że jest ono związane z poważną i rozległą chorobą – rakiem – która sama w sobie pociąga za sobą poważną reakcję emocjonalną u pacjenta i członków jego rodziny, oraz ponieważ jest przepisywany w bardzo różnych sytuacjach klinicznych.
Dlaczego i kiedy stosuje się chemioterapię
Chemioterapia jest formą terapii przeciwnowotworowej, która jest realizowana przez podawanie jednego lub więcej leków chemioterapeutycznych, zwanych również lekami antyblastycznymi lub cytotoksycznymi.
Leki te mają zdolność uszkadzania komórek, zasadniczo tych, które się namnażają, zarówno nieprawidłowych komórek nowotworowych, jak i normalnych komórek.
Skuteczność chemioterapii polega na tym, że dzięki podawaniu leku cytotoksycznego w odpowiednich dawkach i porach większość komórek nowotworowych nie jest w stanie naprawić uszkodzeń i obumiera, podczas gdy większość normalnych komórek naprawia uszkodzenia i przeżywa.
Wbrew powszechnemu przekonaniu chemioterapia nie jest pojedynczą jednostką.
W rzeczywistości istnieją dziesiątki leków cytotoksycznych, różniących się aktywnością i mechanizmem działania, które łączy się w wiele różnych schematów.
Każdy schemat jest specyficzny dla określonych nowotworów i sytuacji klinicznych i charakteryzuje się efektami ubocznymi, które są częściowo takie same, a częściowo różne od innych schematów.
Z czego składa się chemioterapia
Leki chemioterapeutyczne działają na komórki namnażające się, zarówno normalne, jak i nowotworowe.
Z tego powodu każdy schemat chemioterapii obejmuje podawanie leków w określonych odstępach czasu (cyklach), aby dać normalnym komórkom szansę na wyleczenie się z toksycznych skutków, którym są poddawane.
Chemioterapia jest zwykle podawana dożylnie i może trwać od kilku minut do kilku godzin w zależności od zastosowanego schematu, mechanizmu działania stosowanego leku i leczonej patologii.
W niektórych przypadkach chemioterapia jest podawana przez przedłużone wlewy żylne, które trwają nieprzerwanie przez kilka dni lub tygodni.
Niektóre rodzaje chemioterapii można również podawać doustnie, podskórnie, bezpośrednio do guza (podawanie do zmiany) lub do jam ciała (brzuch, jama opłucnowa).
W przypadku terapii, dla których przewiduje się przedłużony wlew lub w każdym przypadku, gdy planowanych jest kilka cykli, zaleca się umieszczenie małej rurki, która dociera do dużej żyły głębokiej (centralny cewnik żylny) z małym podskórnym zbiornikiem (Port-a-Cath) lub bez zbiornika (Groshong).
Ten zbiornik, który można usunąć pod koniec cykli chemioterapii, może służyć do podawania leków bez nakłuwania żyły, co pozwala pacjentowi uwolnić ręce i uniknąć niebezpieczeństwa zapalenia żył spowodowanego przez leki.
Chemioterapia może być stosowana w leczeniu samego raka (wyłączna chemioterapia)
Może mieć cel „leczniczy”, tj. zniszczyć cały guz i wyleczyć pacjenta lub w każdym razie przedłużyć mu życie w dobrym stanie, lub może mieć cel „paliatywny”, tj. osiągnąć tylko poprawę w objawach.
Podana przez doświadczony zespół nie daje większych konsekwencji i skutków toksycznych niż sama choroba w jej naturalnym przebiegu bez leczenia.
Częściej chemioterapia jest stosowana jako element zintegrowanej strategii terapeutycznej (leczenie multidyscyplinarne) wraz z innymi metodami terapeutycznymi, takimi jak chirurgia, radioterapia i ewentualnie terapie hormonalne i biologiczne (interleukiny, interferony, przeciwciała monoklonalne, leki zakłócające wewnątrzkomórkową transmisję sygnału itp.).
Zastosowanie i cel chemioterapii różni się w zależności od guza i sytuacji klinicznej.
Istnieje wiele obrazów klinicznych, ale można je podsumować w następujący sposób:
- chemioterapia przedoperacyjna (tj. podawana przed ewentualnym zabiegiem chirurgicznym). Operacja, o której mowa na schemacie, może być operacją guza pierwotnego lub operacją przerzutu. W niektórych przypadkach zabieg chirurgiczny może być zastąpiony lub połączony z radioterapią. Oba są leczeniem „lokoregionalnym” (tj. wpływającym na jedną część ciała), podczas gdy chemioterapia jest leczeniem „systemowym” (tj. wpływającym na całe ciało)
- wyłączna chemioterapia, nowotwór jest ze swej natury nieoperacyjny (np. białaczka) lub jest całkowicie mało prawdopodobne, aby stał się operacyjny, nawet jeśli chemioterapia okaże się skuteczna;
- chemioterapia neoadjuwantowa w trzech głównych sytuacjach: guz jest nieoperacyjny, ale może stać się operacyjny, jeśli chemioterapia jest skuteczna;
- guz jest operacyjny, ale istnieje możliwość, że istnieją odległe mikroprzerzuty, nawet jeśli nie są widoczne, co powinno być priorytetem w leczeniu;
- guz jest operacyjny, ale jeśli chemioterapia okaże się skuteczna, zabieg chirurgiczny może stać się łatwiejszy i bardziej prawdopodobne, że będzie radykalny.
- Chemioterapia śródoperacyjna (tj. podawana podczas operacji). Rzadka sytuacja, w rzeczywistości dająca się zredukować do chemioterapii dootrzewnowej (związanej z hipertermią = HIPEC) lub doopłucnowej w przypadku przerzutów do otrzewnej lub opłucnej (rak);
- chemioterapia pooperacyjna (tj. podawana po operacji);
- chemioterapia adiuwantowa (zapobiegająca). Operacja była radykalna, nie ma resztkowych guzów ani odległych przerzutów, ale istnieje ryzyko, że mogą istnieć odległe mikroprzerzuty, które muszą być leczone, zanim będą mogły rosnąć;
- lecznicza chemioterapia. Operacja nie była radykalna, do leczenia są resztkowe guzy lub przerzuty odległe.
Skutki uboczne chemioterapii
Toksyczne skutki chemioterapii są związane z faktem, że leki stosowane w chemioterapii wpływają na wszystkie komórki rozrodcze, zarówno normalne, jak i rakowe.
W rzeczywistości wciąż nie ma leków, które selektywnie celują w komórki rakowe.
Jednak dzięki nowym terapiom wspomagającym skutki uboczne chemioterapii zostały znacznie zmniejszone w porównaniu z przeszłością, a w rzeczywistości są znacznie bardziej ograniczone niż się powszechnie uważa.
Efekty toksyczne nie zawsze występują, w dużej mierze zależą one również od indywidualnej wrażliwości na lek.
Pacjenci poddawani chemioterapii mogą wykonywać prawie wszystkie dotychczasowe czynności, w tym pracę, z nielicznymi wyjątkami, zwykle ograniczonymi do dni bezpośrednio po podaniu leku.
Skutki uboczne towarzyszące podawaniu chemioterapii dotyczą przede wszystkim narządów lub aparatów składających się z aktywnie namnażających się populacji komórek, a mianowicie: błony śluzowej przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej), szpik kostny (niedokrwistość, zmniejszenie białe krwinki i płytek krwi) oraz cebulek włosów (wypadanie włosów).
Wszystkie wyżej wymienione skutki uboczne, w tym wypadanie włosów, są odwracalne, tzn. ustępują całkowicie pod koniec kuracji.
Jak powiedzieliśmy, istnieją obecnie skuteczne środki terapeutyczne przeciwko większości toksycznych skutków chemioterapii.
Na przykład dostępne są substancje biologiczne, które stymulują produkcję czerwonych i białych krwinek, zapobiegają ich redukcji i przyspieszają ich szybką regenerację.
W przypadku biegunki, a zwłaszcza nudności i wymiotów, stosuje się środki farmakologiczne, które prawie we wszystkich przypadkach mogą wyeliminować problem.
Aktywność seksualna może być zmniejszona, szczególnie z powodu wyczerpania, które może wystąpić po podaniu leków przeciwblastycznych.
W związku z tym przydatna jest konsultacja z lekarzem w celu przepisania możliwych środków zaradczych.
Z drugiej strony należy bezwzględnie unikać ciąży podczas chemioterapii ze względu na niebezpieczeństwo poważnego uszkodzenia płodu.
Przyszłość chemioterapii
Obecnym celem badań jest dostarczanie coraz bardziej selektywnych leków i terapii biologicznych dla komórek nowotworowych, tj. „inteligentnych bomb” (terapia celowana) zdolnych do namierzania chorych komórek w wysoce skuteczny i selektywny sposób przy jednoczesnym ograniczeniu wpływu na zdrowe, w celu poprawić skuteczność terapeutyczną i tolerancję pacjenta.
Czytaj także:
Emergency Live jeszcze bardziej…Live: Pobierz nową darmową aplikację swojej gazety na iOS i Androida
CAR-T: Innowacyjna terapia chłoniaków
Co to jest CAR-T i jak działa CAR-T?
Radioterapia: do czego służy i jakie są efekty
Pediatria, Szpital Dziecięcy St. Jude identyfikuje 84 nowotwory szpiku związane z chemioterapią