Radioterapia: do czego służy i jakie są efekty

By Krystiana Antonina On Września 30, 2022

Radioterapia to dziedzina medycyny wykorzystująca promieniowanie (elektromagnetyczne, podobne do promieniowania rentgenowskiego lub promieniowanie ciała, np. elektronów) do leczenia chorób

Radioterapia jest obecnie stosowana prawie wyłącznie w leczeniu chorób nowotworowych, ale jest również stosowana w niektórych chorobach nienowotworowych

Radioterapia, obok chirurgii i chemioterapii, jest jedną z trzech „klasycznych” metod leczenia raka, które nadal stanowią podstawę opieki onkologicznej.

Spośród trzech rodzajów leczenia radioterapia jest drugą stosowaną od początku ubiegłego wieku.

Radioterapia jest, podobnie jak zabieg chirurgiczny, leczeniem lokoregionalnym, tzn. dotyczy tylko jednej części ciała, natomiast chemioterapia jest na ogół leczeniem systemowym, czyli obejmuje cały organizm.

Zmiany komórkowe wywołane radioterapią (zarówno lecznicze na komórkach nowotworowych, jak i poboczne na normalnych komórkach) są natychmiastowe, ale ich „widoczna” manifestacja (śmierć komórki) może być widoczna dopiero po pewnym czasie.

Skuteczność radioterapii związana jest z:

do całkowitej dawki promieniowania
do jego frakcjonowania;
wrażliwość różnych tkanek guza na energię promieniowania.

Na czym polega radioterapia

W zależności od rodzaju promieniowanie ma zdolność wnikania mniej lub bardziej głęboko w tkanki ludzkie (do i przez nie, jak ma to miejsce w przypadku promieni rentgenowskich dla promieni rentgenowskich).

W drodze przez ludzkie ciało uwalniają swoją energię do napotkanych komórek, wywołując reakcje chemiczno-fizyczne, które powodują uszkodzenie komórek napromieniowanych komórek.

Podobnie jak w przypadku chemioterapii, wszystkie napromieniowane komórki ulegają uszkodzeniu, prawdopodobnie aż do śmierci, głównie te, które się rozmnażają, tj. zarówno nieprawidłowe komórki nowotworowe, jak i normalne zdrowe komórki.

Skuteczność radioterapii polega na tym, że większość komórek nowotworowych nie jest w stanie naprawić uszkodzeń i umiera, podczas gdy większość normalnych komórek naprawia uszkodzenia i przeżywa.

Jak podawana jest radioterapia

Istnieją dwa główne sposoby prowadzenia radioterapii: radioterapia wiązką zewnętrzną i brachyterapia.

W radioterapii wiązką zewnętrzną odpowiednie urządzenie, umieszczone w pewnej odległości od ciała, wytwarza i kieruje wiązkę promieniowania w określony obszar ciała.

Podczas tego typu leczenia pacjent absorbuje promieniowanie, nie emitując go na zewnątrz, dzięki czemu nie ma zagrożenia dla otoczenia (m.in. dzieci czy kobiet w ciąży) i przez cały okres leczenia może prowadzić regularne życie relacyjne.

Radioterapia odbywa się w dawkach, dziennych sesjach, zwanych frakcjami. W zasadzie im mniejsze dawki dzienne (hiperfrakcjonowanie), tym lepiej tolerowana jest terapia, ale im wyższe dawki indywidualne (hipofrakcjonowanie), tym są one skuteczniejsze.

Dla każdego typu guza i każdego miejsca istnieją różne protokoły dla całkowitej dawki i frakcjonowania w celu osiągnięcia maksymalnej skuteczności przy minimalnych skutkach ubocznych.

W brachyterapii substancje radioaktywne są wprowadzane do organizmu pacjenta, do guza lub w jego pobliżu.

Substancje te emitują głównie promieniowanie, które tylko na krótko przenika do otaczającej tkanki (promieniowanie alfa).

Substancja radioaktywna jest wprowadzana za pomocą „igieł” umieszczanych w miejscu leczenia lub poprzez wstrzyknięcie doustne lub donaczyniowe, docierając do guza z przyczyn metabolicznych (np. radioaktywny jod w guzach tarczycy) lub po prostu zgodnie z miejscowym przepływem krwi.

W tego typu terapii substancja radioaktywna pozostaje w ciele pacjenta, co może emitować niewielką ilość promieniowania przenikliwego (promieniowanie beta).

Dlatego należy przedsięwziąć środki ostrożności, które mogą obejmować nawet izolację pacjenta na czas leczenia.

Zabieg kończy się usunięciem radioaktywnych igieł lub naturalnym rozpadem substancji radioaktywnych (zaprzestanie emisji promieniowania).

Należy podkreślić, że możliwe uszkodzenia popromienne są dobrze znane, a zasady ostrożności dla operatorów, pacjentów i konkubentów są precyzyjne, użyteczne i bardzo rygorystyczne.

Dlatego nie należy się tym martwić, jeśli stosuje się rady specjalistów od promieniowania.

Zespół ośrodka radioterapii składa się z:

radioterapeuta medyczny: udzielający wskazań do leczenia, ustalający plan leczenia i cykliczne wizyty u pacjenta zarówno w trakcie leczenia, jak i po jego zakończeniu;
fizyk medyczny: który sporządza plan leczenia i przeprowadza okresowe kontrole sprzęt;
technik radioterapii: wykonujący codzienne sesje radioterapii na zlecenie lekarza;
pielęgniarka radioterapeutyczna: ze szczególnym doświadczeniem w problemach pacjentów poddawanych radioterapii.

Skutki uboczne radioterapii

Na przestrzeni lat, wraz z polepszeniem wiedzy na temat biologicznych skutków promieniowania, rozwojem sprzętu do napromieniania oraz udoskonaleniem technik dostarczania, częstotliwość i nasilenie skutków ubocznych radioterapii nowotworów ogromnie spadły.

Podobne posty

Wydatki na opiekę zdrowotną we Włoszech: rosnące obciążenie gospodarstw domowych

Kwiecień 11, 2024

Alert wolierowy: między ewolucją wirusa a ryzykiem dla ludzi

Kwiecień 4, 2024

Dzień na żółto przeciwko endometriozie

Mar 28, 2024

Nadzieja i innowacja w walce z rakiem trzustki

Mar 27, 2024

Efekty te są jednak spowodowane tym, że normalne komórki w pobliżu guza są również dotknięte i uszkodzone, co jest nieodłączne od radioterapii, nawet jeśli są przewidywalne i częściowo możliwe do kontrolowania za pomocą określonych terapii medycznych.

Skutki uboczne radioterapii są dwojakiego rodzaju:

Ostre, gdy pojawiają się w ciągu pierwszych kilku dni leczenia i kończą się w krótkim czasie po zakończeniu leczenia. Zwykle są spowodowane stanem zapalnym spowodowanym promieniowaniem;

późne i często cięższe, w zależności od napromieniowanych narządów. Mogą również wystąpić po latach i są zazwyczaj spowodowane śmiercią komórek i zastąpieniem ich tkanką bliznowatą.

Ponieważ efekt radioterapii jest trwały, nie jest możliwe, z rzadkimi wyjątkami, ponowne napromienianie obszaru, który był już napromieniany.

Fakt ten jest istotnym ograniczeniem stosowania radioterapii.

Kiedy i dlaczego stosuje się radioterapię?

Jak każde inne leczenie raka, radioterapia nowotworów może być stosowana do dwóch różnych celów
zabieg leczniczy mający na celu wyleczenie pacjenta lub w każdym razie zapewnienie mu dłuższego życia w dobrym stanie;
leczenie objawowe, którego bardziej ograniczonym celem jest głównie poprawa jakości życia pacjenta poprzez kontrolowanie objawów choroby.

Chirurgia i radioterapia mogą być łączone w leczeniu lokoregionalnym nowotworów lub ich przerzutów:

wyłączna radioterapia: guz jest bardzo wrażliwy na promieniowanie i może zostać zniszczony samą radioterapią lub jest nieoperacyjny i pożądane jest leczenie objawowe;
radioterapia neoadiuwantowa, jeśli nowotwór jest nieoperacyjny, ale może się nim stać, jeśli radioterapia (z ewentualnym dodatkiem chemioterapii) okaże się skuteczna, może stać się operacyjna lub, jeśli nowotwór jest operacyjny, ale radioterapia (z ewentualnym dodatkiem chemioterapii) okaże się skuteczna, operacja mogłaby stać się łatwiejsza i bardziej prawdopodobna, aby była radykalna;
radioterapia śródoperacyjna – znana jako IORT – (tj. podawana podczas operacji). Stosowany rzadko i tylko w nielicznych ośrodkach, wymaga specjalistycznego sprzętu, a jego większa skuteczność w porównaniu do zwykłego leczenia jest nieudowodniona. W rzeczywistości jest to terapia pooperacyjna, ponieważ jest podawana pod koniec zabiegu chirurgicznego w celu zniszczenia wszelkich pozostałych komórek nowotworowych w polu operacyjnym;
radioterapia pooperacyjna (tj. podawana po zabiegu chirurgicznym);
radioterapia adjuwantowa (zapobiegawcza), gdy zabieg był radykalny, nie ma widocznych pozostałości guza, ale istnieje ryzyko, że w polu operacyjnym lub w jego pobliżu znajdują się nadal żywe komórki nowotworowe;
radioterapia o charakterze leczniczym, gdy zabieg nie był radykalny, występują miejscowo resztkowe guzy, ale mogą one zostać zniszczone przez radioterapię;
radioterapia przedoperacyjna (tj. podana przed ewentualnym zabiegiem chirurgicznym).

Celem badań jest udoskonalenie sprzętu i technik kierowania promieniujących energii tak skoncentrowanych, jak to możliwe, do guza bez naświetlania otaczającej zdrowej tkanki

Do tego dochodzi stosowanie substancji radiouczulających, czyli substancji, które wnikają do komórek i wzmacniają niszczący wpływ promieniowania.

Substancje te, aby były użyteczne, powinny być bardziej skoncentrowane w komórkach nowotworowych niż w normalnych komórkach.

Wreszcie brachyterapia selektywna, polegająca na wiązaniu substancji promieniotwórczej o działaniu miejscowym z „nośnikiem” (głównie przeciwciałami, które selektywnie docierają do komórek nowotworowych), który przenosi substancję do guza.